Jezus Chrystus jednoznacznie przywrócił pierwotny zamysł Boga o nierozerwalności małżeństwa. W dyskusji z faryzeuszami przypomniał słowa Księgi Rodzaju, że mężczyzna i kobieta w małżeństwie stają się „jednym ciałem”, i ogłosił: „Co więc Bóg złączył, tego człowiek niech nie rozdziela” (Mt 19,6). Zakwestionował tym samym ustępstwo Prawa Mojżeszowego, które zezwalało na list rozwodowy „ze względu na zatwardziałość serc” (por. Mt 19,8) – Jezus wskazał, że od początku tak nie było. W Ewangeliach wprost zakazuje On rozwodu połączonego z ponownym małżeństwem: „Kto oddala swoją żonę […] i poślubi inną, popełnia cudzołóstwo” (Mk 10,11-12; por. Łk 16,18). W ten sposób Chrystus potwierdził, że więź małżeńska jest nienaruszalna: „Jezus […] napomina: ‘Co Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela’. […] Jezus zatem stoi na stanowisku nierozerwalności małżeństwa”.

Apostoł Paweł również przekazywał to nakazanie jako naukę samego Pana: „Żona niech od męża nie odchodzi – a jeśli odejdzie, niech pozostanie bezżenna albo niech się pojedna z mężem” (1 Kor 7,10-11). Tak więc Nowy Testament ukazuje jednoznacznie, że zawarcie nowego związku, gdy pierwszy węzeł małżeński nadal trwa, jest cudzołóstwem (Mk 10,11-12; Rz 7,2-3). Na tej podstawie Kościół od początku opiera swoje nauczanie o niemożności rozwiązania ważnie zawartego małżeństwa sakramentalnego za życia współmałżonków.

Klauzula „w przypadku nierządu” (Mt 19,9) i jej interpretacja

W Ewangelii Mateusza pojawia się pozorny wyjątek od zakazu rozwodu: „Kto oddala swoją żonę – chyba że w wypadku nierządu – a bierze inną, popełnia cudzołóstwo” (Mt 19,9). Słowa te wywołały liczne dyskusje interpretacyjne już w starożytności i różne stanowiska wśród chrześcijan. Kluczowe jest tu rozumienie greckiego terminu porneia, tłumaczonego jako „nierząd” lub „wszeteczeństwo”. Kościół katolicki wskazuje, że Mateusz świadomie nie używa tu słowa „cudzołóstwo” (moicheia), lecz innego, szerszego pojęcia. Sugeruje to, iż nie chodzi o niewierność małżeńską po zawarciu ważnego związku (gdyż na to greka ma osobne słowo), ale o niegodziwość lub nieczystość związaną z samym zawarciem małżeństwa.

Według tradycyjnej wykładni katolickiej „wypadek nierządu” oznacza sytuację, gdy rzekome małżeństwo od początku nie było ważne w oczach Boga – na przykład z powodu zbyt bliskiego pokrewieństwa (kazirodztwa) lub istnienia innego węzła. W języku żydowskim używano terminu zenut (odpowiadającego greckiemu porneia) właśnie na określenie zakazanych związków seksualnych, np. relacji mężczyzny z własną macochą. Taki związek nie był prawdziwym małżeństwem, lecz grzesznym współżyciem poza małżeństwem. Dlatego wielu egzegetów uważa, że Jezus mówiąc o porneia miał na myśli nie legalny związek małżeński, lecz sytuację nieślubnego pożycia – coś, co wymaga rozstania się, bo od początku jest niegodziwe, ale nie stanowi sakramentalnego małżeństwa. Innymi słowy, „nie o rozwód […] chodziłoby w klauzuli Mateuszowej, lecz o rozejście się wskutek stwierdzenia nieważności małżeństwa”.

Taka interpretacja tłumaczy, czemu Mateusz użył słowa porneia, a nie moicheia: Jezus nie zezwolił na rozwiązanie ważnego, dopełnionego małżeństwa z powodu cudzołóstwa, lecz pozwolił jedynie na oddalenie partnerki, gdy związek okazał się niegodziwy od początku (np. kazirodczy lub zawarty wbrew prawu Bożemu). Wówczas nie mamy do czynienia z „rozwodem sakramentalnym”, lecz ze stwierdzeniem, że małżeństwo nigdy tak naprawdę nie zaistniało (analogicznie jak dziś w procesie o nieważność małżeństwa).

Należy podkreślić, że nawet jeśli porneia rozumieć ogólnie jako ciężką niemoralność seksualną, to słowa Jezusa nie dają przyzwolenia na zawarcie nowego małżeństwa w takiej sytuacji. Najwyżej można je rozumieć jako dopuszczenie separacji (rozstania) w przypadku poważnego grzechu przeciw wierności, ale bez możliwości poślubienia innej osoby, dopóki pierwszy małżonek żyje. Tę logikę widać w pełnym brzmieniu wypowiedzi Jezusa: „Kto oddala żonę – poza wypadkiem nierządu – i poślubia inną, popełnia cudzołóstwo”. Wyjątek dotyczy więc aktu oddalenia żony (który nie jest obciążony winą, gdy żona sama ciężko naruszyła wierność), ale nie dotyczy poślubienia innej – to zawsze jest nazwane cudzołóstwem. Tak właśnie rozumiało te słowa pierwotne chrześcijaństwo: mąż może odprawić żonę trwającą uparcie w cudzołóstwie, lecz ma pozostać sam. Gdyby zaś po oddaleniu wiarołomnej żony pojął inną, „tedy i on cudzołoży” – mówi starochrześcijański Pasterz Hermasa (ok. 150 r.). Jeśli natomiast pierwsza żona porzuci grzeszny styl życia i pragnie wrócić, mąż powinien ją przyjąć z powrotem – właśnie dlatego nie wolno mu było żenić się z inną, aby droga do pojednania pozostała otwarta.

Podsumowując, Kościół katolicki nie interpretuje klauzuli „w przypadku nierządu” jako wyjątku pozwalającego na rozwód sakramentalny. Przeciwnie – rozumie ją albo jako odniesienie do związków nieważnych, które należy opuścić (bo nie są małżeństwem), albo jako dopuszczenie separacji małżonków w sytuacji skrajnej niewierności, bez prawa do ponownego ożenku. Dzięki temu wypowiedź Jezusa nie stoi w sprzeczności z Jego pozostałą nauką o nierozerwalności małżeństwa. Sam kontekst biblijny zresztą to potwierdza: uczniowie, słysząc Jezusową zasadę, byli wstrząśnięci surowością wymogu wierności do końca (Mt 19,10) – a zatem zrozumieli, że Chrystus ustanowił normę radykalnie wymagającą, bez furtki łatwego rozwodu.

W historii interpretacji różne wspólnoty próbowały inaczej odczytać ową klauzulę. Kościoły prawosławne i część wspólnot protestanckich uznały „wyjątek porneia” za odniesienie do cudzołóstwa małżeńskiego i na tej podstawie dopuściły rozwód oraz ponowne małżeństwo w razie zdrady. Jednak nawet one traktują takie ponowne małżeństwa jako ustępstwo (ekonomię) o charakterze pokutnym. Kościół katolicki natomiast – pozostając wierny dosłownym słowom Chrystusa – nie przyjął interpretacji zezwalającej na rozwód z powodu cudzołóstwa. W wizji katolickiej Chrystusowa nauka jest jasna i kategoryczna: małżeństwo to świadome, pełne i dozgonnie nierozerwalne wzajemne oddanie się małżonków.

Świadectwo Ojców Kościoła i tradycji apostolskiej

Najwcześniejsza tradycja chrześcijańska potwierdza, że nauka Jezusa o nierozerwalności małżeństwa była rozumiana dosłownie i ściśle przestrzegana. Ojcowie Kościoła jednogłośnie nauczali, że chrześcijanin nie może zawrzeć ponownego związku małżeńskiego, dopóki żyje jego pierwszy współmałżonek – i to nawet w sytuacji, gdy został przez niego opuszczony lub zdradzony. Już w II wieku Pasterz Hermasa (uważany za pismo starochrześcijańskie) jasno stwierdził, że mąż nie może ożenić się powtórnie, dopóki istnieje pierwszy węzeł, bo inaczej sam popadnie w cudzołóstwo. Podobnie pisał Klemens Aleksandryjski na przełomie II i III wieku. Również św. Augustyn w IV/V w. wyjaśniał, że według prawa Chrystusowego nawet zdrada małżeńska nie rozwiązuje ważnego małżeństwa – usprawiedliwia co najwyżej separację, ale nie daje prawa do ponownego ślubu.

Świadectwa historyczne pokazują, że Kościół pierwotny odrzucał praktykę rozwodów cywilnych i ponownych małżeństw, nawet jeśli państwo rzymskie je dopuszczało. Odstępstwa od tej zasady (jeśli się pojawiały) były traktowane jako nadużycia lub sytuacje wyjątkowe, którym usiłowano zaradzić poprzez pokutę, a nie przez zmianę doktryny. Wszyscy Ojcowie Kościoła byli zgodni co do zasady: chrześcijanin związany sakramentalnym małżeństwem nie może „za życia żony pojąć innej” ani „za życia męża wyjść za innego”, bo czyniłby z siebie cudzołożnika. Taka jednomyślność starożytnej Tradycji jest dla Kościoła ważnym potwierdzeniem dosłownej nauki Ewangelii.

Nauczanie Soborów i Magisterium Kościoła

W obliczu różnych praktyk i poglądów na przestrzeni wieków Kościół niezmiennie stał na straży nierozerwalności małżeństwa, odwołując się do autorytetu słów Jezusa. Prawda ta została uroczyście potwierdzona przez Sobór Trydencki (XVI w.), który w reakcji na reformacyjne poluzowanie dyscypliny małżeńskiej orzekł, iż nikt, nawet strona niewinna cudzołóstwa, nie może zawrzeć nowego małżeństwa, dopóki żyje druga strona. Sobór ogłosił jako obowiązującą „naukę ewangeliczną i apostolską, że węzeł małżeński nie może być rozwiązany z powodu cudzołóstwa jednej ze stron”, a „kto po oddaleniu cudzołożnej żony poślubi inną – lub analogicznie żona po oddaleniu męża – popełnia cudzołóstwo”. Każdy, kto twierdzi inaczej, został przez Trydent obłożony anatemą. W ten sposób Kościół potwierdził, że sama nawet zdrada małżeńska nie zrywa obiektywnie istniejącego węzła – może usprawiedliwić separację, ale nie daje „wolnej ręki” do ponownego ożenku.

Sobór Watykański II również mocno podkreślił nierozerwalność małżeństwa. W konstytucji Gaudium et spes nauczano, że małżeństwo to „głęboka wspólnota życia i miłości”, która z natury wymaga całkowitej wierności małżonków i nierozerwalnej jedności między nimi. Sobór wskazał, że przez sakrament małżeństwo zostaje podniesione do znaku wiecznego przymierza miłości między Chrystusem a Kościołem – dlatego wierność i niezłomna trwałość są istotą tego sakramentu. Nierozerwalność nabiera w chrześcijaństwie nowej głębi: staje się obrazem nieodwołalnej miłości Boga do ludzi.

Współczesne Magisterium wielokrotnie potwierdzało tę doktrynę. Katechizm Kościoła Katolickiego naucza, że „węzeł małżeński został ustanowiony przez Boga tak, że zawarte i dopełnione małżeństwo osób ochrzczonych nie może być nigdy rozwiązane. […] Kościół nie ma władzy sprzeciwiać się tej decyzji Bożej mądrości”*. Małżeństwo sakramentalne ważnie zawarte jest rzeczywistością nieodwołalną, trwającą aż do śmierci jednego z małżonków. Nawet gdy nastąpi rozkład pożycia czy cywilny rozwód, małżonkowie wciąż pozostają mężem i żoną przed Bogiem i nie są wolni, by zawrzeć nowy związek, dopóki żyje druga strona. To stałe stanowisko wynika – jak podkreśla Katechizm – z wierności słowom Jezusa Chrystusa.

Kolejni papieże również strzegli tej prawdy. Św. Jan Paweł II w adhortacji Familiaris consortio (1981) stanowczo potwierdził dogmatyczną naukę o nierozerwalności małżeństwa. Jednocześnie wzywał do otoczenia troską duszpasterską osób żyjących w związkach niesakramentalnych, lecz zaznaczył, że nie można udzielać rozgrzeszenia ani Komunii św. osobom, które trwają w ponownym związku bez wymaganej wstrzemięźliwości – właśnie ze względu na prawdę o nierozerwalnym węźle. Również papież Franciszek, choć podejmuje duszpasterskie pochylanie się nad trudnościami rodzin rozbitych, w adhortacji Amoris Laetitia (2016) przypomina, że Kościół mocno wyznaje nierozerwalność małżeństwa jako nienaruszalny wymóg wierności Ewangelii.

W podsumowaniu, katolicka wykładnia słów Jezusa w Mt 19,9 harmonizuje z całym nauczaniem Kościoła o sakramentalnym małżeństwie. Porneia nie stanowi furtki do rozwodu, lecz potwierdza zasadę, że ważnie zawartego przed Bogiem małżeństwa nikt z ludzi rozwiązać nie może. Od czasów apostolskich przez pisma Ojców, poprzez sobory aż po współczesny Katechizm i dokumenty Stolicy Apostolskiej – Magisterium niezmiennie głosi nierozerwalność węzła małżeńskiego, widząc w tym nakaz samego Chrystusa Pana. Ta trwałość małżeństwa jest znakiem wierności Boga i fundamentem katolickiej teologii małżeństwa: „Węzeł małżeński […] jest odtąd rzeczywistością nieodwołalną […] zagwarantowaną wiernością Boga”. Kościół więc interpretuje Pismo tak, by w pełni dochować wierności słowu Jezusa o „nierozerwalnym oddaniu się” małżonków, jednocześnie otaczając miłosierdziem tych, którzy z ludzkiej słabości tę wysoką normę naruszyli, lecz nie mogą jej zmienić.

Dodatek: Teologia małżeństwa w prawosławiu

Prawosławie postrzega małżeństwo przede wszystkim jako sakrament uświęcenia, ikonę miłości Chrystusa i Kościoła, a także wspólnotę zbawienia. Wzorem jest małżeństwo dozgonne i wierne, jednak w praktyce uznaje się, że grzech człowieka może zniszczyć tę świętość.

Małżeństwo jest więc z natury nierozerwalne, ale może zostać zniszczone przez grzech, np. zdradę, przemoc, opuszczenie itp. Wówczas Kościół może rozwód „tolerować” jako mniejsze zło, by chronić zbawienie jednostki.

W Kościołach prawosławnych rozwód nie jest postrzegany jako unieważnienie małżeństwa, lecz jako tragedia i upadek miłości, który może skutkować zezwoleniem na rozwiązanie małżeństwa i zawarcie kolejnego. Najczęstsze przyczyny rozwodu to:

cudzołóstwo,
opuszczenie,
poważne uzależnienia lub przemoc,
niezdolność do życia wspólnego.

Rozwód nie jest automatyczny – musi zostać zatwierdzony przez biskupa, często po próbie pojednania. Kościół dopuszcza maksymalnie trzy małżeństwa w życiu:

Pierwsze małżeństwo – pełna liturgia jako sakrament.
Drugie małżeństwo – możliwe w duchu pokuty, z uproszczonym rytem.
Trzecie małżeństwo – bardzo wyjątkowe, również pokutne, a kolejne są zasadniczo niedozwolone.

Drugi (i ewentualnie trzeci) ślub w prawosławiu ma inny charakter liturgiczny: jest bardziej pokutny, bez koronowania małżonków (symbolu świętości i pełni sakramentu). Ma to wyrażać żal za rozpad wcześniejszego małżeństwa i gotowość do odnowy.

pexai